20. യുദ്ധക്കിടങ്ങിലെ നിരീശ്വരവാദി

Cor. Pat Tillman- 'The ultimate
Foxhole atheist'

''സര്‍, അങ്ങനെയല്ല അതുച്ചരിക്കേണ്ടത്. തെറ്റായി ഉച്ചരിക്കാന്‍ പാടില്ല. ഫലസിദ്ധിയുണ്ടാവില്ല.''
ബിരുദാന്തരബിരുദ ക്‌ളാസിലെ അനുഭവം. യഹോവ, കൃഷ്ണ്‍, അള്ളാഹു തുടങ്ങിയ ദൈവങ്ങള്‍....എന്നു തുടങ്ങുന്ന ഒരു വാചകം പാഠസംബന്ധിയായി പറഞ്ഞുവരികയായിരുന്നു. പെട്ടെന്ന് മുന്‍ബഞ്ചിലിരുന്ന ഒരു മുസ്‌ളീം പെണ്‍കുട്ടി വളരെ സൗഹാര്‍ദ്ദപരമായി പറഞ്ഞ കാര്യമാണ് മേലെഴുതിയത്. 'അള്ളാഹു' എന്ന് ഞാനുച്ചരിച്ചത് ശരിയായില്ലെന്നും നാക്ക് പ്രത്യേകരീതിയില്‍ മേല്‍പ്പോട്ട് വളച്ചാണത് പറയേണ്ടതെന്ന് അവള്‍ വിശദീകരിക്കുകയായിരുന്നു.

'ഒ.കെ എനിക്കതറിയില്ല, അറബിയൊന്നും അത്ര പിടിയില്ല. നിങ്ങള്‍ പറയുന്നതായിരിക്കാം ശരി'
''അല്ല ഞാന്‍ പറഞ്ഞെന്നേയുള്ളു. സാറിന് വേറൊന്നും തോന്നരുത്. ഞങ്ങള്‍ക്ക് അതൊക്കെ നിര്‍ബന്ധമാണ്. പലരും അത് തെറ്റായി ഉച്ചരിക്കുന്നത് കാണാം.''
'ഈ വാക്കിലൊക്കെ ഇങ്ങനെ കയറി പിടിക്കണോ? ഇത്ര നിര്‍ബന്ധബുദ്ധി വേണോ കുട്ടി?'
''പോര സര്‍, ഇതൊക്കെ ഞങ്ങളുടെ കരുതലില്‍ പെടും. ആചരിക്കുന്നവര്‍ക്കേ ഫലം കിട്ടൂ''

'ഒ.കെ ഡിയര്‍. ശരി ശരി. മതം ആചരിക്കുമ്പോള്‍ കൃത്യമായി ആചരിക്കണമെന്ന വാശി ചെയ്യുന്ന കാര്യത്തിലുള്ള അര്‍പ്പണബോധത്തിന്റെ അടയാളം തന്നെ. ആട്ടെ, എല്ലാ കാര്യത്തിലും ഈ നിര്‍ബന്ധബുദ്ധിയുണ്ടോ?'
''പഠിത്ത കാര്യമാണോ സാറുദ്ദേശിച്ചത്?''- ചെറു ചിരിയോടെ അവള്‍ പിന്നോട്ടടിച്ചു.
'അല്ല ഓരോ വാക്കുച്ചരിക്കുമ്പോഴും മതപരിശോധന നടത്താറുണ്ടോ?'
''അതൊക്കെ വേണം, തെറ്റ് നാഥന്‍ പൊറുക്കില്ല. മത കാര്യത്തില്‍ നമുക്ക് അശ്രദ്ധ പാടില്ല. ഇറ്റ് ഈസ് വെരി വെരി ഇംപോര്‍ട്ടന്റ്.''

വിഷയം വിട്ട് അടുത്ത പോയിന്റിലേക്ക് കടക്കാന്‍ തുനിയുകയായിരുന്നു ഞാന്‍. അപ്പോള്‍ അവള്‍ വീണ്ടും:
''സാറ് സ്വന്തം ദൈവത്തിന്റെ കാര്യത്തില്‍ തെറ്റ് വരുത്തുമോ?''
ഞാനവളെ നോക്കി മൃദുവായി മന്ദഹസിച്ചു.
''എന്നെ വിട്ടേക്കൂ, ഞാന്‍ ആ ചിട്ടിയില്‍ ചേര്‍ന്നിട്ടില്ല. എന്നാലും ചോദിച്ചോട്ടെ, ഒരു പാമ്പ് ഈ ക്‌ളാസ്സ് റൂമിലേക്ക് പെട്ടെന്ന് ഇഴഞ്ഞുവരുന്നതായി സങ്കല്‍പ്പിക്കു. നിങ്ങളപ്പോഴെന്തു പറയും?'
''എന്താ പറയാ, അയ്യോ പാമ്പ് എന്ന് വിളിച്ചിറങ്ങിയോടും,അത്രതന്നെ''

'ആപത്ഘട്ടമായിട്ടും പ്രാര്‍ത്ഥിക്കാതെ, അയ്യോ പാമ്പെന്ന് പറയുകയാണോ വേണ്ടത്?'
''അതൊക്കെ റിഫള്ക്‌സ് ആക്ഷനല്ലേ സാറേ? സാറായാലും അതേ പറയൂ.''
'തീര്‍ച്ചയായും ഞാനുമതേ പറയൂ, അങ്ങനെ പറയുന്നതില്‍ എനിക്ക് കുറ്റബോധമോ നാണക്കേടോ ഇല്ല'
''എന്നുവെച്ചാല്‍?''
'എന്നുവെച്ചാല്‍ സാങ്കേതികമായി ഞാനവിടെ ഒരു 'ദൈവ'ത്തെ വിളിക്കുകയാണ്. പക്ഷെ യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ഞാനങ്ങനെ ഉദ്ദേശിച്ചിട്ടില്ല. അത് ഭാഷാപരമായ ഒരു ശീലം മാത്രം.'
''സാറെന്താ പറയുന്നേ? മനസ്സിലായില്ല''
'ഞാന്‍ പറഞ്ഞതിതാണ്, 'അയ്യോ പാമ്പ്' എന്ന് പറയുമ്പോള്‍ ഞാന്‍
'അയ്യനെ'വിളിച്ച് സഹായമഭ്യര്‍ത്ഥിക്കുകയാണ്.


'അയ്യന്‍'എന്നാല്‍ ബുദ്ധന്‍ എന്നര്‍ത്ഥം. ചിലരതിന് വിഷ്ണു എന്ന മറ്റൊരര്‍ത്ഥവും കല്‍പ്പിക്കും. രണ്ടായാലും ഒരു അമുസ്‌ളീം ദൈവം. വിളിയിലും ഉച്ചാരണത്തിലുമൊക്കെ വലിയ ശാഠ്യമുള്ള കുട്ടി ഒരു അമുസ്‌ളീം ദൈവത്തെയാണ് ആദ്യം വിളിച്ച് സഹായമഭ്യര്‍ത്ഥിച്ചതെന്ന് സാരം.'
''ങേ, അതിന്റെയൊക്കെ അര്‍ത്ഥം അങ്ങനെയാണോ? അയ്യോ!! എനിക്കതറിയില്ലായിരുന്നു''
അവളത് പറഞ്ഞതും ക്‌ളാസ്സില്‍ കൂട്ടച്ചിരിയുയര്‍ന്നു.

ഒരാള്‍ നാസ്തികനാണെന്ന് മനസ്സിലായാല്‍ തൊണ്ണൂറ് ശതമാനം മതവിശ്വാസികളും വിജയഭാവത്തില്‍ 'ഫിലോസഫി'യായി പറയുന്ന രണ്ടു കാര്യങ്ങളുണ്ട്.

(1) എന്തെങ്കിലും പ്രശ്‌നമുണ്ടായാല്‍ അപ്പോഴേ ഏത് നിരീശ്വരവാദിയും അറിയാതെ ദൈവത്തെ വിളിക്കും!
(2) നിരീശ്വരവാദം പറഞ്ഞുനടക്കുന്നവരൊക്കെ അവസാനകാലത്ത് ഭജന പാടി നടക്കും.

പറഞ്ഞുകേള്‍ക്കുമ്പോള്‍ അയ്യേ! എന്നുതോന്നും. വലിയ തത്വചിന്തകരും കിടു കാറ്റഗറിയില്‍പ്പെട്ട സൃഷ്ടിവാദികളുമൊന്നും ഈ കഥയില്ലാത്ത വാദം ഉയര്‍ത്തില്ല. പക്ഷെ മഹാഭൂരിപക്ഷം മതവിശ്വാസികളും ബ്രഹ്മാസ്ത്രമായി കാണുന്ന ഒരു പേച്ചാണിത്. എന്നുപറഞ്ഞാല്‍ ഞങ്ങളൊക്കെ ചിന്തിച്ചും പഠിച്ചും മറുകര താണ്ടി സവിശേഷമായ ഒരു ചിട്ടിയില്‍ ചേര്‍ന്നിരിക്കുന്നു. ചിട്ടി സവിശേഷമാണെന്ന് പറയാന്‍ കാരണം മറ്റൊന്നുമല്ല അതില്‍ 'അടവ്' മാത്രമേയുള്ളു. ചിട്ടിപിടുത്തവും ലോണെടുപ്പുമൊന്നും നടപ്പില്ല. ചിട്ടിത്തുക മരിച്ചുകഴിഞ്ഞാല്‍ മരിച്ചയാള്‍ക്ക് കിട്ടുമെന്നാണ് നിയമം. കാരണം ചിട്ടിനടത്തിപ്പുകാരന്‍ പ്രപഞ്ചാതീതനാണ്!

ദൈവച്ചിട്ടി എന്തോ ആയിക്കൊള്ളട്ടെ, ചിട്ടിയില്‍ ചേരാത്തവന്‍മാരെല്ലാം അവസാനം അനുഭവിക്കും. എന്തെങ്കിലും പ്രശ്‌നമുണ്ടാകുമ്പോള്‍ ചിട്ടിക്കമ്പനിയുടെ പേര് വിളിച്ച് കേഴും.
''ദൈവമേ''എന്നുവിളിക്കുന്നതാണ് ദൈവമുണ്ടതിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ തെളിവ് എന്ന് തട്ടിവിടുന്നവര്‍ക്ക് എന്തെങ്കിലും കുഴപ്പമുണ്ടോ? അങ്ങനെ ചോദിക്കരുത്. ഒരാള്‍ ''എന്റെ ദൈവമേ!'' എന്നുപറഞ്ഞാല്‍ ദൈവമുണ്ടെന്നതിന്റെ തെളിവാകുമ്പോള്‍ 'അയ്യോ', 'അമ്മേ' എന്നൊക്കെ പറഞ്ഞാല്‍ അവയുടേയും തെളിവായി!!
ഡി.സി ബുക്‌സിന്റെ ബ്‌ളോഗില്‍'നാസ്തികനായ ദൈവദൂതന്‍ സംസാരിക്കുന്നു' എന്ന അഭിമുഖത്തില്‍ ഇതേ ചോദ്യമുണ്ടായിരുന്നു:
ഓ, ഈ നിരീശ്വരവാദികളെ സമ്മതിക്കണം. നമുക്കൊക്കെ എന്തെങ്കിലുമൊരു പ്രശ്‌നമുണ്ടാകുമ്പോള്‍ 'ദൈവമേ!' എന്നെങ്കിലും വിളിക്കാം. അവരെന്തോ വിളിക്കും?(http://www.dcbooks.com/blog/?s=ravichandran+c) 

ഈ പരിഹാസത്തിലെ അന്തര്‍ധാരയും മേല്‍പ്പറഞ്ഞതുതന്നെ.
എന്റെ മറുപടിയുടെ സാരം ഇതായിരുന്നു: ഞങ്ങളുടെ നാട്ടില്‍ ഒരു കൊച്ചേട്ടനുണ്ട്. പത്തറുപത് വയസ്സ് പ്രായം കാണും. തനി നാട്ടുമ്പുറത്തുകാരനാണ്. ഒന്നു പറഞ്ഞ് രണ്ടിന് 'കോപ്പ്' എന്ന് പറയാതിരിക്കാന്‍ അദ്ദേഹത്തിനാവില്ല. സാധാരണ സംസാരിക്കുമ്പോള്‍ പോലും ഈ വാക്ക് കയറിവരും. ഇതൊന്ന് ഒഴിവാക്കി കൂടേ ചേട്ടാ? എന്നൊരിക്കല്‍ ഞാന്‍ ഈ കൊച്ചേട്ടനോട് ചോദിച്ചു. ''ഓ, ശീലമായിപ്പോയി, കുഞ്ഞേ. വേണ്ടെന്ന് വെച്ചാലും വന്നുപോകും. ഇനിയിപ്പം ഇതൊഴിവാക്കിയിട്ട് ഞാനെന്നാ കോപ്പ് പറയാനാ?'' കൊച്ചേട്ടന്‍ സ്വന്തം വിഷമം പറഞ്ഞു. തത്വത്തില്‍ ആ ചേട്ടന്‍ പറഞ്ഞതിതാണ്:''ഓ,ഒരു പ്രശ്‌നം വരുമ്പോള്‍ ഈ വാക്കില്ലായിരുന്നെങ്കില്‍ ഞാനെന്തോ ചെയ്യുമായിരുന്നു?

വൈകാരിക പ്രതിസന്ധി, അപകടം, രോഗം തുടങ്ങിയ ബുദ്ധിമുട്ടുകള്‍ വന്നാല്‍ നാസ്തികര്‍ ദൈവത്തെ വിളിക്കാന്‍ തുടങ്ങുമെന്നാണ് മതപ്രചരണം. ''എന്റെ ദൈവമേ!'' എന്ന വാക്ക് മലയാളിയുടെ നാക്കില്‍ ആദ്യം വരുന്നതിന്റെ കാരണം മലയാളം മാതൃഭാഷയാണെന്നത് മാത്രമാണ്. ബാല്യത്തിലെ അത്തരത്തില്‍ കിട്ടിയ ഭാഷാപരമായ പരിശീലനമാണതിന് കാരണം. ഭിന്ന ഭാഷക്കാര്‍ വ്യത്യസ്തമായി ആ വാക്കുപയോഗിക്കും. മാതാവില്‍ നിന്ന് പഠിച്ചതും മാതൃഭാഷയും മറക്കാനാവില്ല. ''ദൈവമേ!'' എന്നോ ''അയ്യോ!'' എന്നോ എന്നേ വിളിക്കുന്നത് മതബോധനത്തിന്റെയും ഭാഷാപഠനത്തിന്റെയും ഫലമായാണ്. പില്‍ക്കാലത്ത് നാസ്തികനായി മാറിയാലും ചില നിമിഷങ്ങളില്‍ ഇതൊക്കെ അറിയാതെ നാക്കിന്‍തുമ്പത്ത് വന്നെന്നിരിക്കും. പഠിച്ച്  ശീലമാക്കിയില്ലെങ്കില്‍
 ഇതൊന്നും ആരും പറയില്ല. പഠിച്ചത് പാടും. ചെന്നായ വളര്‍ത്തിയ കുട്ടി ഓരിയിടും, നായ വളര്‍ത്തിയ കുട്ടി ഓക്‌സാനെയെപ്പോലെ കുരയ്ക്കും(http://www.youtube.com/watch?v=ljVd6XS-J0s)

കടുംവിശ്വാസികളുടെ ചരിത്രം എഴുതുമ്പോള്‍ പൊലിപ്പും തൊങ്ങലുമെന്ന കൂട്ടാനായി ''താന്‍ പണ്ടൊരു നിരീശ്വരവാദിയായിരുന്നു''എന്ന വീമ്പിളക്കല്‍ സാധാരണമാണ്. അതായത് നിരീശ്വരവാദമൊക്കെ അരച്ചു കലക്കി കുടിച്ച എന്നോടാ കളി?! ഞാനൊരു മണ്ടനൊന്നുമല്ല, എല്ലാത്തിന്റെയും മറുകര കണ്ടിട്ടാ ഞാന്‍ പിന്നീട് വിശ്വാസിയായത് എന്നാണ് ഈ മഹാന്‍ നമ്മോട് പറയാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നത്‌. മതപരമായി വലിയ അക്രമമൊന്നും കാണിക്കാതെ അടങ്ങിയൊതുങ്ങി കഴിഞ്ഞ ഒരു കാലം ഈ അന്ധവിശ്വാസിക്കുണ്ടായിരുന്നിരിക്കാം. അതായത് വലിയ മതപരാക്രമമൊന്നുമില്ലാത്ത ഒരു നിസംഗഘട്ടം. പിന്നീടെപ്പോഴോ എന്തോ ആനമുട്ട ലക്ഷ്യമാക്കി ചാടി വീണതായിരിക്കും ശരിക്കും സംഭവിച്ചിട്ടുണ്ടാവുക. സ്ഥിരം ഗുരുവായൂര്‍ സന്ദര്‍ശിക്കുകയും ആസ്തമ കാരണം ശബരിമല വിട്ടുകളയുകയും ചെയ്യുന്നവന്‍
ഒരു മകരജ്യോതി ദര്‍ശിക്കാന്‍ പോയാലും നിരീശ്വരവാദി മല ചവിട്ടിയതായി മതപ്രചരണം വരും! 

Gorbachev

അതേസമയം ലോകത്തെ 99 ശതമാനം നാസ്തികരും മുന്‍ മതവിശ്വാസികളാ(Ex-Religious people)ണെന്നതാണ് വസ്തുത. എന്നാല്‍ വിശ്വാസി അവിശ്വാസിയാകുന്നതിന് വലിയ വാര്‍ത്താപ്രധാന്യമില്ല. പക്ഷേ, പ്രശസ്തരായ അവിശ്വാസികളുടെ 'വിശ്വാസവ്യതിയാനം' മതം പ്രചരണായുധമാക്കും. 2008 മാര്‍ച്ച് 19-ന് ഇറ്റലിയിലെ സെന്റ് ഫ്രാന്‍സിസ് അസ്സീസിയുടെ ശവക്കല്ലറ സന്ദര്‍ശിച്ച മുന്‍ സോവിയറ്റ് പ്രസിഡന്റ് മിഖായേല്‍ ഗോര്‍ബച്ചേവിന്റെ കാര്യമെടുക്കുക. സെന്റ് ഫ്രാന്‍സിസ് 'അപരക്രിസ്തു' (The Other Christ) ആണെന്നും തന്റെ ജീവിതത്തില്‍ വലിയ സ്വാധീനം ചെലുത്തിയ അദ്ദേഹത്തിന്റെ കല്ലറ സന്ദര്‍ശിക്കുന്നതിന് വലിയ പ്രാധാന്യമുണ്ടെന്നും ഗോര്‍ബി പ്രസ്താവിച്ചിരുന്നു. 


ഒരു പഴയ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റുകാരന്റെ ദാര്‍ശനിക അപചയമായി ഈ പ്രസ്താവന മാധ്യമങ്ങളില്‍ ആഘോഷിക്കപ്പെട്ടു. വര്‍ഗ്ഗശത്രുവായി ഗോര്‍ബിയെ പണ്ടേ എഴുതിത്തള്ളിയ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റുകാരും യുക്തിവാദികളും ഈ വാര്‍ത്ത കണ്ടതായി നടിച്ചില്ല. ആധുനികയുഗത്തില്‍ മതത്തിന് തിരിച്ചുവരാന്‍ കളമൊരുക്കിക്കൊടുത്ത പിന്തിരിപ്പനാണ് അവരെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഗോര്‍ബചേവ്.


പക്ഷേ, ദിവസങ്ങള്‍ക്കകം ഗോര്‍ബചേവ് തന്നെ ശക്തമായ ഭാഷയില്‍ തന്നെക്കുറിച്ചുള്ള മാധ്യമകഥള്‍ നിഷേധിച്ചു: ''കഴിഞ്ഞ കുറേ ദിവസങ്ങളായി ചില മാധ്യമങ്ങള്‍ എന്റെ കത്തോലിക്കാവിശ്വാസം സംബന്ധിച്ച് കെട്ടുകഥകള്‍ƒപ്രചരിപ്പിക്കുകയാണ്. കെട്ടുകഥയെന്ന വാക്കേ എനിക്ക് കിട്ടുന്നുള്ളു. എല്ലാത്തരം തെറ്റിദ്ധാരണകളും ഒഴിവാക്കാനായി പറയട്ടെ: ഞാന്‍ എക്കാലത്തും ഒരു നിരീശ്വരവാദിയായിരുന്നു; ഇന്നും അതങ്ങനെതന്നെ തുടരുന്നു.'' ('Over the last few days some media have been disseminating fantasies-I can’t use any other word-about my secret Catholicism,[...] To sum up and avoid any misunderstandings, let me say that I have been and remain an atheist.'). ടാസ് റിപ്പോര്‍ട്ട് ചെയ്ത ഈ നിഷേധക്കുറിപ്പിന് ഇന്റര്‍നെറ്റിന് പുറത്ത് വലിയ പ്രചാരമുണ്ടായില്ല. ഗോര്‍ബചേവ് നാസ്തികനായി തുടര്‍ന്നാലും മതവിശ്വാസിയായി മാറിയാലും ഒരു പ്രചരണായുധം എന്നതില്‍ കവിഞ്ഞ പ്രാധാന്യമൊന്നും അതിനില്ല.

Anthony Flew

അമേരിക്കയില്‍ ഡാന്‍ ബാര്‍ക്കര്‍ എന്ന ക്രിസ്ത്യന്‍ പുരോഹിതന്‍ സജീവമായ മതപ്രചണത്തില്‍ നിന്ന് പുറത്തുവന്ന് അമേരിക്കന്‍ എത്തിയിസ്റ്റിന്റെ പ്രസിഡിന്റായി മാറി. ലോകത്ത് പതിനായിരക്കണക്കിന് പുരോഹിതന്‍മാര്‍ അവിശ്വാസിയായിരിക്കെ മതത്തിനൊപ്പം നിന്ന് ജീവിതം ഭദ്രമാക്കുന്നു. മദര്‍ തരേസ അവിശ്വാസിയായിട്ടും മതജീവിതം നയിച്ച് വാഴ്ത്തപ്പെട്ടവളായി തീര്‍ന്ന വ്യക്തിയാണ്. എന്നാല്‍ ആന്തണി ഫ്‌ളീ Anthony flew(1923-2010) എന്ന പ്രശസ്ത നിരീശ്വരവാദി എണ്‍പത്തിയഞ്ചു വയസ്സിനുശേഷം പ്രപഞ്ചത്തിന് ഒരു തുടക്കമുണ്ടാകാം (a sort of diluted Deism) എന്ന് സൂചിപ്പിച്ചുവെന്ന് വാദിച്ച് ചില ഇവാഞ്ചലിസ്റ്റുകള്‍ പുസ്തകപ്രചരണം നടത്തുകയുണ്ടായി. വാര്‍ദ്ധ്യക്യസഹജമായ പ്രശ്‌നങ്ങളും ഓര്‍മ്മക്കുറവുമുള്ള ഫ്‌ളീ ബൗദ്ധികമായി ശിഥിലമായികൊണ്ടിരിക്കുന്ന വിവരം മനസ്സിലാക്കിയവരാണ് അദ്ദേഹവുമായി അഭിമുഖം തട്ടിക്കൂട്ടിയതും പിന്നീട് പുസ്തകരചന നടത്തിയതും. പക്ഷെ അവിടെയും താനൊരിക്കലും മതവിശ്വാസിയല്ലെന്ന് ഫ്‌ളീ
തറപ്പിച്ച് പറയുന്നത് കാണാം. ബാക്കിയൊക്കെ ഇപ്പോഴും ദുരൂഹമായി നിലകൊള്ളുന്നു. 


ജവഹര്‍ലാല്‍ നെഹ്രു മരണസമയത്ത് ജ്യോത്സരെ വിളിച്ചെന്നും ഡാര്‍വിന്റെ മരണക്കിടക്കയ്ക്കടിയില്‍ ബൈബിള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നുവെന്നുമൊക്ക തുടങ്ങി ഒട്ടുമിക്ക പ്രശ്‌സത നാസ്തകരെ ബന്ധപ്പെടുത്തി മനമാറ്റക്കഥകള്‍ സമൃദ്ധമാണ്.
ഏതെങ്കിലും ഒരു വ്യക്തിയുടെ വിശ്വാസപരമായ നിലപാട് വൈയക്തികമായി തന്നെ പരിഗണിക്കേണ്ടതുണ്ട്. കേവലം വ്യക്തിനിഷ്ഠമായ തെളിവുകളെല്ലാം അസ്വീകാര്യമാണ്. തെളിവ് വസ്തുനിഷ്ഠവും നിഷ്പക്ഷവുമാവണം. വിശ്വാസം വിശ്വാസിക്കും അവിശ്വാസിക്കും അതീതമായി തെളിയിക്കപ്പെടേണ്ടതുണ്ട്. ദൈവമുണ്ടെന്നോ ഇല്ലെന്നോ തെളിയിക്കാന്‍ ഒരാള്‍ വേണമെന്ന് വാദിക്കുന്നത് അപഹാസ്യമാണ്. പ്രപഞ്ചസത്യങ്ങള്‍ ആരുടേയും പിന്തുണയില്ലാതെ നിലനില്‍ക്കും. ആരെതിര്‍ത്താലും അത് അസാധുവാക്കാനുമാവില്ല. ഗുരുത്വാകര്‍ഷണബലം സത്യമായി അംഗീകരിക്കുന്നത് ഐസക് ന്യൂട്ടണ് അങ്ങനെ 'തോന്നി'യതുകൊണ്ടല്ല. ന്യൂട്ടണ്‍ തള്ളിപ്പറഞ്ഞാലും ഗുരുത്വബലം പ്രപഞ്ച യാഥാര്‍ത്ഥ്യമാണ്.

നിരീശ്വരവാദി ജീവിതസമ്മര്‍ദ്ദത്തിന് മുന്നില്‍ പതറിപ്പോകുമെന്ന് മതം കളിയാക്കാറുണ്ട്. പ്രതിസന്ധിഘട്ടത്തില്‍ മതവിശ്വാസി മെച്ചപ്പെട്ട പ്രകടനം കാഴ്ചവെക്കുമെന്ന് ഇതിനര്‍ത്ഥമില്ല. മതവാദികള്‍ സ്ഥിരം ഉന്നയിക്കുന്ന ഒരു 'വിരട്ടുവാദ'മാണിത്. സത്യത്തില്‍ ''നരകിക്കുമ്പോള്‍ പ്രാര്‍ത്ഥിച്ചാല്‍ പ്രാര്‍ത്ഥിച്ച് നരകിക്കാം'' എന്നാണ് ജീവിതം നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നത്. ''യുദ്ധക്കിടങ്ങുകളില്‍ നിരീശ്വരവാദികളില്ല; സാമ്പത്തികപ്രതിസന്ധിയില്‍ ആദര്‍ശശാലികളും'' ('There is no atheist in foxholes and no ideologues in financial crises'). ഈ വാചകത്തിന് അമേരിക്കയില്‍ നല്ല പ്രചാരമുണ്ട്. ചിലയിടങ്ങളില്‍ പരസ്യമായി ഇങ്ങനെ എഴുതിവെച്ചിട്ടുകൂടിയുണ്ട്. യുദ്ധക്കിടങ്ങില്‍ നിരീശ്വരവാദിയില്ലെങ്കില്‍ അത് നിരീശ്വവാദിയുടെ കുഴപ്പമല്ല മറിച്ച് യുദ്ധക്കിടങ്ങിന്റെ ന്യൂനതയാണെന്ന മറുഫലിതവും പ്രചാരത്തിലുണ്ട്.

സത്യത്തില്‍ യുദ്ധക്കിടങ്ങില്‍ നാസ്തികരേ ഉള്ളുവെന്നാണ് പറയേണ്ടത്('There are only atheists in fox holes'). സര്‍വായുധവിഭൂഷിതരായി വയര്‍ലെസ് സെറ്റുമായി കിടങ്ങിലിറങ്ങി ശത്രുക്കളെ ഭയന്ന് മണിക്കൂറുകളോളം ഒളിച്ചിരിക്കുന്ന സൈനികര്‍ സര്‍വശക്തനും ഭക്തരക്ഷകനുമായ തങ്ങളുടെ ദൈവത്തിന്റെ സഹായശേഷിയില്‍ വിശ്വാസമുള്ളവരല്ലെന്ന് സ്വയം തെളിയിക്കുന്നുണ്ട്. അമേരിക്കന്‍ ഫുട്ബാളിലൂടെ ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ഡോളര്‍ സമ്പാദിച്ചിരുന്ന താരമായിരുന്നു പാട്രിക് ടില്‍മാന്‍ (Patrick Daniel Tillman (November 6, 1976 – April 22, 2004) . കായികരംഗത്ത് കത്തിനില്‍ക്കവെയാണ് രാജ്യത്തിന് വേണ്ടി പോരടിക്കാന്‍ ടില്‍മാന്‍ അഫ്ഗാനിസ്ഥാനില്‍ പോയത്. അവസാനപോരാട്ടത്താലില്‍ രക്ഷയ്ക്കായി ദൈവത്തെ വിളിച്ച് കേണുകൊണ്ടിരുന്ന സഹപ്രവര്‍ത്തകനോട് എന്തെങ്കിലും സ്വന്തം നിലയ്ക്ക് ചെയ്യാനും അതല്ലാതെ ദൈവമൊന്നും ചെയ്യാന്‍ പോകുന്നില്ലെന്നും ടില്‍മാന്‍ തുറന്നടിച്ചുവെന്ന് ('Would you shut your (expletive) mouth?' yelled Tillman. 'God's not going to help you. You need to do something for yourself, you sniveling...''(http://www.celebatheists.com/wiki/Pat_Tillman)- യുദ്ധാനന്തരം സഹപ്രവര്‍ത്തകര്‍ സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുകയുണ്ടായി.

''ഒരു പൂച്ച കടന്നുപോയെന്നുകരുതി പാലം സുരക്ഷിതമാണെന്ന് പറയാനാവില്ല. പക്ഷേ, ഒരുതീവണ്ടി കടന്നുപോയാല്‍ തീര്‍ച്ചയായും അതിന് ബലമുണ്ടെന്ന് ഉറപ്പിക്കാം. ഭാര്യയുമൊത്ത് ചായയും കേക്കും ആസ്വദിച്ചിരിക്കുന്ന സന്തോഷവാനായ ഒരാള്‍ താന്‍ നിരീശ്വരവാദിയാണെന്ന് അവകാശപ്പെട്ടാല്‍ അത് നിരീശ്വരവാദത്തിന്റെ കരുത്തായി കാണാനാവില്ല. സത്യവിശ്വാസത്തിനേ ശരിയായ സമ്മര്‍ദ്ദം താങ്ങാനാവൂ. നാസ്തികതയ്ക്ക് ആ ശേഷിയില്ല''.(If a cat crosses a bridge, it doesn’t mean the bridge is sound; but if a train crosses, then it surely is. So if a man calls himself an atheist as he sits with his wife over tea and cakes, that is no proof of atheism. A true conviction must survive enormous pressure, and atheism does not’’ ( In God’s Underground,Richard Wurmbrand, edited by Charles Foley, Hodder & Stoughton, 1968, 1969/ pp 75-6) മതവാദിയായ റിച്ചാഡ് റംബ്രാന്‍ഡിന്റെ‚ഈ വാക്കുകള്‍ അന്നുമിന്നും മതപ്രചാരകര്‍ക്ക് പ്രിയങ്കരമാണ്.

മാനസികമായി ശിഥിലീകരിക്കപ്പെട്ട ഹതാശനായ ഒരു വ്യക്തി ആദര്‍ശം മറക്കുന്നതോ അര്‍ത്ഥശൂന്യമായ കോപ്രായങ്ങള്‍ കാണിക്കുന്നതോ മതവിശ്വാസത്തിന്റെ മഹത്വമല്ലെന്ന മറുപടി റംബ്രാന്‍ഡിന് പണ്ടേ ലഭിച്ചിട്ടുള്ളതാണ്. ചില വിശ്വാസികളും അവിശ്വാസികളും ഈ ഘട്ടത്തില്‍ വൈകാരികമായി പ്രതികരിച്ചെന്നിരിക്കും. വാര്‍ദ്ധക്യത്തില്‍ ശേഷികള്‍ മങ്ങി ശരിക്കും കുട്ടികളെപോലെ പെരുമാറുന്നവര്‍ ധാരാളമുണ്ട്. രണ്ടാം ബാല്യമെന്നും വാര്‍ദ്ധക്യത്തെ വിശേഷിപ്പിക്കാറുണ്ടല്ലോ. മതപരമായി വിലപിക്കുന്നതുകൊണ്ട് മാത്രം പ്രതിസന്ധികള്‍ മാഞ്ഞുപോകുന്നതായോ ആപത്ത് ഓടിയൊളിക്കുന്നതായോ പറഞ്ഞുകേട്ടിട്ടില്ല. പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ പ്രാര്‍ത്ഥിച്ച് പരിഹരിക്കുന്നതിനും തെളിവില്ല. തോന്നലുകള്‍ തെളിവല്ലല്ലോ.

പ്രാര്‍ത്ഥന പലപ്പോഴും നിരാശയും ആസക്തിയും ആളിക്കത്തിക്കുകയാണ് ചെയ്യുക. പ്രാര്‍ത്ഥന ഫലിക്കാതെ വരുമ്പോള്‍ ആദ്യമൊക്കെ ഇച്ഛാഭംഗമുണ്ടാകുമെങ്കിലും പിന്നീടത് ഒരു ശീലമായിക്കൊള്ളും. മതവിശ്വാസം മൃത്യുവിനെ നേരിടാനുള്ള ആത്മബലം നല്കുമെന്ന മതപ്രചരണമുണ്ടാവാം. പക്ഷെ നേരെ വിപരീതമായ കാര്യങ്ങളാവും മിക്കപ്പോഴും അരങ്ങേറുക. മരിക്കാന്‍ ധൈര്യവും ആത്മബലവുമൊന്നും ആവശ്യമില്ല. അതൊന്നുമില്ലാത്തവരാണ് ദിനവും മൃതിയടയുന്നത്. ജീവിക്കാനാണിതൊക്കെ ആവശ്യമായി വരിക.

ഭയന്നുവിറച്ചും അലറിക്കരഞ്ഞും മരിക്കാം. പ്രതിസന്ധിയില്‍ 'വിളിക്കാന്‍' ഒരു ദൈവം വേണമെന്ന നിര്‍ബന്ധം സ്വയം ശീലിപ്പിക്കുന്നതാണ്. ചിലര്‍ മദ്യപിച്ചും ലഹരിക്കടിമയായും സമാനമായ പ്രതിസന്ധികള്‍ മറികടക്കുന്നതായി സങ്കല്‍പ്പിക്കും. ചിലര്‍ക്ക് ഒരു ബീഡിയോ സിഗററ്റോ പുകയ്ക്കാതെ രാവിലെ ദിനകര്‍മ്മം പോലും നിര്‍വഹിക്കാനാവില്ല! ഒക്കെ ഒരു ശീലമാണ്. മതവും അങ്ങനെതന്നെ. കടം കയറുമ്പോള്‍ മോഷ്ടിക്കുകയോ മാനംവില്‍ക്കുകയോ ചെയ്യുന്ന വ്യക്തിയെ ന്യായീകരിക്കാനാവില്ല, അയാളുടെ പ്രവര്‍ത്തി അംഗീകരിക്കാനുമാവില്ല. സഹിക്കാനാവാതെ വരുമ്പോള്‍ വര്‍ജ്യവസ്തുക്കള്‍ ഭക്ഷിക്കുന്നതും ദാരിദ്ര്യം രൂക്ഷമാകുമ്പോള്‍ പരിഹാരമായി നരബലി നടത്തുന്നതോ മഹാരോഗം വരുമ്പോള്‍ മതകര്‍മ്മങ്ങള്‍ തീവ്രമായി അനുഷ്ഠിക്കുന്നതും മഹനീയമാണെന്ന് എങ്ങനെ പറയാനാവും? 

ഇതൊക്കെ ചെയ്യുന്നവര്‍ക്കും ചെയ്യാത്തവര്‍ക്കും അവസാനം സമാനഫലം സിദ്ധിക്കുന്നു. ഇരുകൂട്ടരും ഒരിടത്ത് തന്നെ എത്തിച്ചേരുന്നു. അവസാനകാലത്ത് മതം ആചരിക്കുന്ന അവിശ്വാസികളുണ്ടാകില്ലേ? ഉണ്ടാവാം. അന്ത്യഘട്ടത്തില്‍ നാസ്തികരായി വിടപറയുന്ന വിശ്വാസികളും നിരവധിയാണ്. ഇനി അഥവാ ഏതെങ്കിലും നാസ്തികര്‍ മതത്തോടടുത്ത് ശിഥിലീകരിക്കപ്പെടുന്നുവെന്നിരിക്കട്ടെ. പക്ഷെ അതും മതജീവിതം നയിക്കാനുള്ള ന്യായീകരണമല്ല. വ്യക്തിത്വം ശിഥിലമാകുന്ന വാര്‍ദ്ധക്യത്തില്‍ വിളിച്ച് കേഴാന്‍ ഒരു ദൈവമോ ശക്തിയോ വേണമെന്ന് ശാഠ്യമുള്ളവര്‍ക്ക് അതാകാം. പക്ഷെ അതിനായി ജീവിതകാലം മുഴുവന്‍ കെട്ടുകഥകള്‍ വെട്ടിവിഴുങ്ങി ഒരു അടഞ്ഞ ഗുഹയായി പരിമിതപ്പെടേണ്ട കാര്യമെന്ത്? വാര്‍ദ്ധക്യത്തില്‍ അര്‍ബുദം വരുമെന്ന് പേടിച്ച് കുഞ്ഞുനാളിലേ കീമോത്തെറാപ്പി തുടങ്ങിവെക്കേണ്ട കാര്യമില്ലല്ലോ.

മതാനുഷ്ഠാനങ്ങള്‍ അര്‍ത്ഥശൂന്യമായിത്തീരുകയും അനിവാര്യമായ ഫലം ഉണ്ടാവുകയും ചെയ്യുന്നതാണ് എല്ലായ്‌പ്പോഴും സംഭവിക്കുന്നത്. എന്നുകരുതി അത്തരം പ്രവര്‍ത്തികള്‍ നിലയ്ക്കാനും പോകുന്നില്ല. മുങ്ങിച്ചാകാന്‍ പോകുമ്പോള്‍ കച്ചിത്തുരുമ്പായാലും കാളസര്‍പ്പമായാലും കയറിപ്പിടിച്ചെന്നിരിക്കും. ജീവിക്കാനായി വിഷം കുടിക്കാന്‍പോലും തയ്യാറാണെന്ന് പറയുന്നവരുണ്ട്! വിഷം മഹത്തരമായിട്ടല്ല ഈ നിലപാട്. നിരാശയില്‍നിന്നുയരുന്ന ഈ നടപടികള്‍ (Acts of Frustration) പ്രയോജനപ്പെട്ടാലേ അവയെ ഗൗരവപൂര്‍വം പരിഗണിക്കാനാവൂ. അല്ലാത്തപക്ഷം മനുഷ്യസഹജമായ ദൗര്‍ബല്യങ്ങളുടെ പട്ടികയിലാണവയെ പെടുത്തേണ്ടത്. നാസ്തികതയില്‍ ഇത്തരം നടപടിക്രമങ്ങള്‍ക്ക് പ്രസക്തിയില്ല. കാര്യങ്ങള്‍ യാഥാര്‍ത്ഥ്യബോധത്തോടെ അംഗീകരിക്കുകയെന്നത് മാത്രമാണവിടെ ഏക പോംവഴി.

അന്തിമവിധി പ്രസ്താവിക്കുന്നതിന് മുമ്പ് പ്രതിക്ക് അവസാനമായി എന്തെങ്കിലും പറയാനുണ്ടോ എന്ന്‌ കോടതി ചോദിക്കാറുണ്ട്. ദയ കാണിക്കണം, നിരപരാധിയാണ്, കുടുംബം അനാഥമാകും, പ്രായംചെന്ന മാതാപിതാക്കളുണ്ട്...തദവസരത്തില്‍ മിക്ക കുറ്റവാളികളും പറയുന്നത് ഇതൊക്കെയായിരിക്കും. ഇതുകേട്ട് ന്യായാധിപര്‍ വിധി മാറ്റിയെഴുതുന്നില്ല. ഇച്ഛാഭംഗവും കോപവും നിയന്ത്രണാതീതമാകുമ്പാള്‍ പൊട്ടിത്തെറിക്കുകയും പരിസരം മറന്ന് മലിനപദങ്ങളുച്ചരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നവരുണ്ട്. മറ്റുചിലരാകട്ടെ ശാപവചനങ്ങളുരുവിടും. ഇവരൊക്കെ പിന്നീട് പശ്ചാത്തപിക്കുന്നത് കാണാം. അതിശയവും അങ്കലാപ്പും പ്രകടിപ്പിക്കുന്നവരുടെ വായില്‍നിന്നും 'എന്റമ്മോ!', 'അയ്യോ!' 'എന്റെ‚ ദൈവമേ!' തുടങ്ങിയ പദങ്ങളാവും പുറത്തുവരിക. ഓരോ വ്യക്തിയുടേയും പതിവുകളും ശീലങ്ങളുമാണവ. ബാല്യത്തിലെ മതബോധനമാണ് മതപരമായ വിലാപങ്ങളുടെ കാരണം. അതല്ലാതെ ദൈവത്തെ സാധൂകരിക്കുന്ന ഒന്നും അതിലില്ല. പഠിച്ചത് പാടുന്നു-അത്രതന്നെ. ആപത്ഘട്ടത്തില്‍ 'ദൈവത്തെ വിളിച്ച്' ആരെങ്കിലും രക്ഷപെട്ടതായി വസ്തുനിഷ്ഠമായി തെളിഞ്ഞാല്‍ പിന്നെ ഈ ലോകത്ത് അവിശ്വാസികളുണ്ടാകില്ല.

ഒരു നിരീശ്വരവാദി ഒരു പൊട്ടക്കിണറില്‍ വീണുപോയെന്ന് സങ്കല്‍പ്പിക്കുക. ദിവസങ്ങള്‍ കഴിയുന്തോറും ആരും രക്ഷയ്‌ക്കെത്തിയില്ലെങ്കില്‍ അയാള്‍ എന്തുചെയ്യും? ഒരു സാധ്യത നോക്കാം: അയാള്‍ƒ നിരന്തരം സഹായത്തിനായി വിളിച്ചുകേഴും. അലറിവിളിക്കുകയും പൊട്ടിക്കരയുകയും ചെയ്യും. യുക്തിസഹവും അല്ലാത്തതുമായ പലതും ചിന്തിക്കുകയും പ്രവര്‍ത്തിക്കുകയും ചെയ്യും. ആശയറ്റ് തളരുന്നതോടെ തന്റെ സഹജീവികള്‍ ചെയ്യാറുള്ള പലതും അയാളും ആവര്‍ത്തിക്കാനിടയുണ്ട്. മതപരമായ പ്രാര്‍ത്ഥനയും അതിലുള്‍പ്പെട്ടെന്ന് വരാം. (അവിശ്വാസികളെല്ലാം അങ്ങനെ ചെയ്യുമെന്നല്ല ഇവിടെ പറഞ്ഞുവരുന്നത്). എന്തൊക്കെ ചെയ്താലും അന്തിമഫലം സമാനമായിരിക്കും. ഒന്നുകില്‍ അയാളവിടെക്കിടന്ന് മരിക്കും. അല്ലെങ്കില്‍ എങ്ങനെയെങ്കിലും രക്ഷപെടും. രക്ഷപെട്ടാല്‍ അപകടഘട്ടത്തില്‍ കാണിച്ചുകൂട്ടിയതൊക്കെ ഓര്‍ക്കാന്‍കൂടി അയാളിഷ്ടപ്പെടില്ല. യാഥാര്‍ത്ഥ്യബോധത്തോടെ കാര്യങ്ങള്‍ വിശകലനം ചെയ്താല്‍ പ്രതിസന്ധിഘട്ടത്തിലെ ചെയ്തികളുടെ അര്‍ത്ഥശൂന്യത അയാള്‍ക്ക് മനസ്സിലാകും.

Bal Thackery

ഇത്തരമൊരവസ്ഥയില്‍ ഒരു മതവിശ്വാസി പ്രാര്‍ത്ഥനയും പൂജയുമൊക്കെ മറന്ന് ദൈവത്തെ പുലഭ്യം പറയാനുമിടയുണ്ട്. തന്റെ ഭാര്യ മരിച്ചപ്പോള്‍ ദി വീക്ക് മാഗസിന് അനുവദിച്ച ഒരു നീണ്ട അഭിമുഖത്തില്‍ ദൈവവും മതവും വര്‍ഗ്ഗീയതയേയും ആശ്രയിച്ച് ജീവിക്കുന്ന ശിവസേന ചീഫ് ബാല്‍താക്കറെ പറഞ്ഞത് ദൈവമില്ലെന്നാണ്! ഭാര്യ മരിച്ചതാണത്രെ ഈ നാസ്തികവെളിപാടിന്റെ കാരണം! സത്യത്തില്‍ ഇതൊക്കെ മാനസികമായി ശിഥിലീകരിക്കപ്പെടുമ്പോള്‍ മനുഷ്യര്‍ ഏര്‍പ്പെടുന്ന അതിവൈകാരിവും ചപലവുമായ നിരവധി പ്രവര്‍ത്തികളില്‍ ചിലവമാത്രമാണ്. എത്ര കടുത്ത മതവിശ്വാസികളായാലും നാസ്തികരെപ്പോലെ മരിക്കുന്നതാണ് നാം ചുറ്റും കാണുന്നത്. പ്രാര്‍ത്ഥനകളും മതകര്‍മ്മങ്ങളും വിട്ട് നിസ്സഹായരായി അവര്‍ കളമൊഴിയുമ്പോള്‍ മതം കേവലം വായ്ക്കരിയായി പരിമിതപ്പെടുന്നു.

പ്രശസ്ത പരിണാമശാസ്ത്രജ്ഞനായ റിച്ചാഡ് ഡോക്കിന്‍സ് ചെല്ലുന്നിടത്തെല്ലാം ഇക്കാര്യങ്ങള്‍ ചൂണ്ടിക്കാട്ടി മതനേതാക്കള്‍ അദ്ദേഹത്തെ ചെറുതാക്കാന്‍ ശ്രമിക്കാറുണ്ട്. ടെക്‌സസിലെ ഒരു ക്രിസ്ത്യന്‍ ഫോറം 'ഡോക്കിന്‍സ് മരണസമയത്ത് കുമ്പസരിക്കുന്നതെങ്ങനെ? എന്നവിഷയത്തെ ആസ്പദമാക്കി കുട്ടികള്‍ക്കിടയില്‍ ഒരു ഉപന്യാസമത്സരംപോലും സംഘടിപ്പിച്ചുകളഞ്ഞു! മതവിശ്വാസികള്‍ക്ക് ജീവിതസമ്മര്‍ദ്ദം താങ്ങാനുള്ള കഴിവ് കൂടുതലാണെന്ന പ്രചരണം ഒരു കഴമ്പില്ലാത്ത ഫലിതമാകുന്നു. നേരേവിപരീതമാണ് യാഥാര്‍ത്ഥ്യം. വലിയസമ്മര്‍ദ്ദങ്ങളുടെ കാര്യത്തില്‍ മാത്രമല്ല ലഘുസമ്മര്‍ദ്ദങ്ങളുടെ കാര്യത്തില്‍പോലും മതവിശ്വാസിയുടെ പ്രകടനം പരമദയനീയമാണ്. മതവിശ്വാസംതന്നെ അടിസ്ഥാനപരമായി ഒരു മാനസികശൈഥില്യമാണെന്ന്(Faith is a sign of innate fragility) ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്ന ഡോക്കിന്‍സ് തന്റെ മരണവേളയില്‍ ഒരു ടേപ്പ് റിക്കാര്‍ഡര്‍ ഓണ്‍ ചെയ്ത് വെക്കണമെന്നും തന്റെ കുമ്പസാരം റെക്കോര്‍ഡ് ചെയ്യണമെന്നും നിര്‍ദ്ദേശിക്കുന്നു.

ഡോക്കിന്‍സിന്റെ 'ടേപ്പ് വെല്ലുവിളി' കൗതുകരമാണ്. പക്ഷേ, അദ്ദേഹം ഓഡിയോ ടേപ്പ് ഓണ്‍ ചെയ്തുവെച്ചതുകൊണ്ടോ മതനിഷേധിയായി മരിച്ചതുകൊണ്ടുമാത്രം നിരീശ്വരവാദം സാധൂകരിക്കപ്പെടില്ല. നിരീശ്വരവാദം ശരിയാണെങ്കില്‍ അതിനുള്ള തെളിവ് റിച്ചാര്‍ഡ് ഡോക്കിന്‍സിനും കാള്‍ മാര്‍ക്‌സിനും ഉപരിയായി ഉണ്ടാകണം. അത്തരം തെളിവുകള്‍ക്കേ നാസ്തികചിന്തയില്‍ സ്വീകാര്യതയുള്ളു. നാസ്തികതയിലേക്ക് ആളുവരുന്നതും പോകുന്നതുമല്ല അതിന്റെ വാസ്തവികതയുടെ തെളിവെന്നറിയണം. സത്യത്തിന് അടിയൊപ്പ് അനാവശ്യമാകുന്നു.****